آغوش باز ایران برای تحصیل دختران افغانستان

ممنوعیت ورود دختران افغان به دانشگاه ایرانی کابل
محدودیت‌های تحصیلی در مدرسه و دانشگاه با روی کار آمدن دولت طالبان در افغانستان طی یک‌سال‌و‌نیم گذشته، به جدی‌ترین مشکل دختران افغان تبدیل شده، اما حالا تصمیم جدید حکومت فعلی، آنها را در وضعیت بسیار سخت‌تری قرار داده است. دختران افغان حدود 3ماه پیش آزمون کنکور دادند، اما ورودشان به دانشگاه با اما و اگرهایی همراه شد؛ به همین دلیل مهر امسال با شعار «ما را به جرم درس خواندن از دانشگاه اخراج کردند» تجمعات اعتراضی‌ای را مقابل دانشگاه کابل برگزار کردند. همان زمان وزارت تحصیلات عالی طالبان اخراج دختران از دانشگاه کابل را تأیید و اعلام کرد: «این وزارت لوایحی دارد و با هر کسی که از این لوایح سرپیچی کند، برخورد می‌شود.» اما حالا همان دخترانی هم که رضایت داده بودند با برقع و حجاب کامل در دانشگاه‌ها حضور پیدا کنند از ادامه تحصیل منع شده‌‌اند و این دولت از چهارشنبه گذشته درهای دانشگاه‌ها را به‌طور کامل روی زنان دانشجو بسته است؛ تصمیمی که به‌شدت مورد انتقاد جامعه جهانی قرار گرفته و کشورهای اسلامی همچون ایران، عربستان، ترکیه، قطر و پاکستان و سازمان‌های حقوق بشری آن را خلاف شریعت اسلام و فراخوان قرآن اعلام کرده‌اند. حالا ایران به‌دنبال فراهم‌سازی‌‌ بسترهای آموزشی برای این دانشجویان دختر است. بهمن زندی، رئیس پژوهشکده آموزش باز و از راه دور دانشگاه پیام‌نور اوایل هفته جاری از آمادگی این دانشگاه برای پوشش آموزش مجازی و از راه دور دختران افغانستانی خبر داده است؛ هرچند که مرکز دانشگاه پیام نور در کابل افغانستان حدودا 15سال پیش آغاز به‌کار کرده، اما حالا دولت طالبان طی چند روز اخیر نامه ممنوعیت ورود زنان به این دانشگاه را هم ابلاغ کرده است و در کلاس‌های حضوری این دانشگاه هم هیچ دانشجوی دختری اجازه حضور ندارد. البته آمارها نشان می‌دهد که از زمان روی کار آمدن دولت طالبان، میزان حضور زنان و دختران در مراکز آموزشی این کشور کاهش پیدا کرده، اما میزان مهاجرت آنها به ایران افزایشی بوده است. بر این اساس، تنها در یک ماه گذشته، مراحل پذیرش حدود 230دانشجوی افغانستانی برای تحصیل در دانشگاه‌های پیام‌نور ایران انجام شده که 30درصد آنها، دختران هستند. اوایل اردیبهشت1401 هم نشریه میدل‌ایست‌آی با انتشار گزارشی از افزایش مهاجرات دختران افغان به ایران برای ادامه تحصیل خبر داد و نوشت: «تعداد قابل‌توجهی از خانواده‌های افغان پس از آنکه دولت طالبان به وعده خود برای حضور دختران در مدارس عمل نکرد، به کشور همسایه، ایران پناه برده‌اند.»‌ البته که طالبان پاییز امسال به دختران مقاطع راهنمایی و دبیرستان در شمال افغانستان اجازه بازگشت به مدارس را داد، اما شرایط سختی که برای بازگشت آنها وضع کرد، باعث شد که بسیاری از دختران از رفتن به مدارس منصرف شوند. این وضعیت را دانشگاه پیام‌نور در کابل هم تأیید می‌کند که با ریزش آمار دانشجویان به‌ویژه دختران طی یک‌سال و نیم اخیر به‌دلیل سیاست‌های سختگیرانه نسبت به زنان و مشکلات اقتصادی و سیاسی مواجه شده است؛ هر چند که این سختگیری‌ها با واکنش نهادهای آموزشی ایران همراه شده و مهم‌ترین آنها فراهم کردن بسترهای آموزش مجازی برای دختران افغان است تا آنها بتوانند از نعمت تحصیل برخوردار باشند.

2بستر آموزشی برای دختران افغان
«وزارت علوم، حوزه‌های علمیه قم و نجف عمل ناصواب طالبان مبنی بر ممنوعیت تحصیل زنان در دانشگاه را محکوم کنند.» بهمن زندی، رئیس پژوهشکده آموزش باز و از راه دور دانشگاه پیام نور با بیان این مطلب می‌گوید: «دستور طالبان موجب هتک حرمت حضرت خاتم‌الانبیا و قرآن کریم است که چهره منور رسول خدا(ص) را در جهان تیره و تار نشان خواهد داد؛ به همین دلیل  بر دانشگاهیان ایران واجب است که این حرکت ارتجاعی طالبان را به‌شدت محکوم کنند.» به‌گفته این مسئول، دانشگاه پیام نور آمادگی دارد دختران افغانستانی محروم شده از تحصیلات آکادمیک را تحت پوشش آموزش مجازی و از راه دور قرار دهد تا از نعمت تحصیلات محروم نشوند: «در این‌باره ضرورت دارد وزارت علوم با دانشگاه پیام نور همکاری‌های لازم را داشته باشد و با این ابتکار، فرصت یادگیری علم و دانش برای دختران افغانستانی که اکنون از تحصیلات عالی محروم شده‌اند، فراهم می‌شود.» همچنین محمدجواد شکوری‌مقدم، مدیرعامل فیلیمو مدرسه هم دیروز در صفحه توییتر خود از رایگان بودن خدمات آموزشی این پلتفرم برای دختران افغان خبر داد و نوشت: «با افتخار فیلیمو مدرسه به‌صورت کاملا رایگان در خدمت دانش‌آموزان دختر افغانستان است که از سر تنگ‌نظری از حق تحصیل و آموزش محروم هستند.‌ ای کاش بضاعت ارائه خدمت به دختران دانشجو را هم داشتیم و می‌توانستیم اثر این جهل را برای خواهران‌مان کمرنگ‌تر کنیم.»


آموزش‌های غیرحضوری در 3دانشگاه ایران
«شیوه آموزش از راه دور برای دانشجویان دختر افغانستان در کنار امکان آموزش حضوری با هدف تحقق شعار دانشگاه پیام‌نور، یعنی آموزش برای همه، همه‌وقت و همه‌جاست که در ایران محقق شده و حالا به‌دنبال گسترش آن در سطح بین‌الملل هستیم.» مجتبی سلطانی‌احمدی، رئیس مرکز امور بین‌الملل دانشگاه پیام ‌نور با بیان این مطلب، درباره چگونگی برقراری فضای آموزشی مجازی برای دانشجویان دختر افغانستان از سوی این دانشگاه توضیحات بیشتری می‌دهد و می‌گوید: «در2دهه گذشته، به‌دلیل اینکه دانشگاه‌های کشور ظرفیت کمی در پذیرش دانشجو داشتند، دانشگاه پیام نور با شیوه آموزشی منحصر به فرد خود، شعار آموزش برای همه، همه‌وقت و همه‌جا را در سراسر کشور محقق کرد. اما این شعار مختص داخل کشور نیست و براساس رسالت این دانشگاه، تحقق آن در سطح بین‌المللی هم مدنظر است.» به‌گفته این مسئول، برای دانشگاه پیام‌نور جذب دانشجوی غیرایرانی در منطقه غرب آسیا به‌ویژه در افغانستان، شبه‌قاره هند، عراق و سوریه در اولویت قرار دارد و باید این نکته را هم مدنظر قرار داد که شهریه دانشگاه پیام‌نور برای دانشجویان غیرایرانی متقاضی تحصیل به‌صورت حضوری در داخل کشور برای 4گروه علوم انسانی، هنر، فنی و مهندسی و علوم پایه بسیار ارزان و کم‌هزینه‌تر نسبت به سایر دانشگاه‌ها درنظر گرفته شده است؛ «در این‌باره هیأت امنای دانشگاه ماه گذشته اجازه داد که برای برخی از کشورها به‌ویژه کشورهای همسایه (افغانستان) به‌دلیل شرایط خاص اقتصادی و سیاسی؛ این شهریه مصوب درصورت تشخیص تا سقف 40درصد تخفیف درنظر گرفته شود.»
او درباره تصمیم این مرکز آموزشی برای فراهم کردن بستر آموزشی برای دختران افغان محروم شده از تحصیلات دانشگاهی می‌گوید: «اتفاق جدیدی که رخ داد این است که منع تحصیل برای دختران در کشور افغانستان در حال عملیاتی شدن است و بر این اساس علاوه بر ظرفیت پذیرش حضوری دانشگاه پیام‌نور، این بستر فراهم است که آموزش‌های ترکیبی، نیمه‌حضوری و مجازی برای این دختران ایجاد شود.» به‌گفته سلطانی‌احمدی، اخیرا مجوز جذب دانشجوی خارجی به شیوه آموزش مجازی در کنار شیوه حضوری در مراکز آموزشی شیراز، قم و مرکز تحصیلات تکمیلی تهران گرفته شده و شیوه‌نامه این آموزش از طریق سازمان امور دانشجویان وزارت علوم به‌زودی ابلاغ و عملیاتی می‌شود: «با صدور این مجوز زمینه تحصیل برای متقاضیان در کشورهای منطقه فراهم خواهد شد. البته یکی از مراکز آموزشی دانشگاه پیام نور از 15سال قبل در شهر کابل راه‌اندازی شده و به شکل حضوری دانشجویان افغان اعم از دختر و پسر را پذیرش می‌کند، اما با روی کار آمدن طالبان بحث به‌کارگیری و حضور دختران در این دانشگاه منتفی شد و هم‌اکنون ممنوعیت حضور آنها در دانشگاه ابلاغ شده است.»

هیچ منعی برای آموزش دختران افغانستان نیست
رئیس مرکز امور بین‌الملل دانشگاه پیام ‌نور درباره اینکه آیا دختران ممنوع‌الورود به سایر دانشگاه‌های افغانستان هم شامل چنین شرایطی خواهند بود، توضیح می‌دهد: «در دانشگاه پیام نور بن‌بست آموزشی نداریم و اگر دانشگاه مبدأ، مورد تأیید وزارت علوم ایران باشد، این مسئله با رویکرد مثبت در شورای آموزشی دانشگاه قابل طرح خواهد بود. البته طی این مدت افزایش پذیرش دانشجویان افغان هم وجود داشته؛ به‌طوری که تنها در یک ماه گذشته لیست 230نفره این دانشجویان تکمیل شده تا تحصیل‌شان را در داخل کشور ادامه دهند. 30درصد از این دانشجویان دختران هستند و تاکنون چنین افزایشی در پذیرش دانشجویان خارجی افغان نداشته‌ایم.»
این مسئول در پاسخ به این سؤال که آیا دولت طالبان می‌تواند مانع از اقدامات آموزشی مجازی ایران شود، می‌گوید: «ما آزادیم برای همه متقاضیان در کشورهای مختلف دنیا بستر چنین فضای آموزشی را فراهم کنیم. هم‌اکنون ممانعت حضور دانشجویان دختر در دانشگاه پیام نور کابل وجود دارد، اما در آموزش مجازی و از راه دور بستر ارائه خدمات آموزشی فراهم است. البته با روی کار آمدن دولت طالبان، جمعیت دانشجویی در کشور افغانستان به‌دلیل مشکلات اقتصادی و سیاسی کاهش پیدا کرد و محدودیت‌های ایجاد شده طبیعتاً روند مهاجرت دانشجویان دختر به کشورهای همسایه را تسریع می‌کند.»
سلطانی‌احمدی درباره اینکه آیا غیر از ایران، کشورهای دیگر هم چنین بسترهای آموزشی‌ای را برای دختران افغان فراهم کرده‌اند، عنوان می‌کند: «تاکنون در این‌باره چیزی نشنیدیم، اما از آنجایی که زبان فارسی گویش غالب ملت افغانستان است، ترجیح آنها تحصیل در ایران و دانشگاه‌های ایرانی است.» سلطانی‌احمدی درباره تعداد دانش‌آموختگان افغان در دانشگاه پیام نور مرکز کابل هم می‌گوید: «طی یک‌دهه اخیر براساس آمار ثبت شده‌ در سیستم دانشگاه به غیر از پرونده‌های فیزیکی تاکنون 1621نفر فارغ‌التحصیل داشتیم که 50درصد آنها را زنان تشکیل می‌دادند.»

واکنش
ناامیدی جهانی از ممنوعیت تحصیلی زنان در افغانستان
بسته شدن درهای دانشگاه‌ها روی دختران از سوی طالبان با واکنش‌ها و انتقادهای جهانی همراه شد. احمد محمد الطیب، شیخ دانشگاه الازهر مصر ممانعت دختران و زنان از تحصیل از سوی طالبان را تأیید نمی‌کند و می‌گوید: «این فرمان که وجدان مسلمانان و غیرمسلمانان را تکان داده، خلاف شریعت اسلام و فراخوان قرآن است. من و علمای دیگر الازهر در سراسر جهان به‌طور کلی این تصمیم را رد کرده‌ایم؛ چراکه تاریخ مسلمانان در گذشته و اکنون پر از شخصیت‌های بزرگ زن در عرصه‌های علم و سیاست بوده است.»‌ سازمان ملل متحد هم در واکنش به تصمیم طالبان درباره منع آموزش دانشجویان دختر افغان اعلام کرده: «محرومیت زنان از آموزش به معنای نقض حقوق آنهاست و این تصمیم بر آینده افغانستان تأثیر فاجعه‌بار خواهد داشت. از مقامات طالبان می‌خواهیم زمینه آموزش را برای زنان و دختران افغان فراهم کنند.»‌ حتی عربستان سعودی هم که تا سال۲۰۱۹ محدودیت‌های گسترده‌ای را برای سفر، اشتغال و سایر جنبه‌های زندگی روزمره زنان ازجمله رانندگی اعمال می‌کرد، از طالبان خواسته که تصمیم خود را تغییر دهند. البته ندا محمدندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان در پاسخ به نگرانی‌های جامعه جهانی درباره تعلیق تحصیل و آموزش دختران گفته: «هر کشوری نظام دلخواه خود، دین و مذهب خود را دارد و ما از دنیا می‌خواهیم که در امور داخلی ما مداخله نکنند.»

مکث
چرا دانشگاه‌های افغانستان روی زنان بسته شد؟
ندا محمدندیم، وزیر تحصیلات عالی طالبان در پی واکنش‌های گسترده داخلی و بین‌المللی پس از ممنوعیت ادامه تحصیل دختران در دانشگاه‌ها، در گفت‌وگویی با تلویزیون «ملی» این کشور دلایلی را برای این ممنوعیت عنوان کرده و گفته: «فعالیت خوابگاه‌های دانشجویان دختر در ولایات، خلاف غیرت افغانی و اسلام است و دختران بدون اعضای خانواده در ولایتی دیگر برای تحصیل می‌روند.» همچنین محمدندیم مختلط بودن زن و مرد و حضور دانشجویان زن در رشته‌هایی که مناسب زنان نیست را هم از دیگر دلایل این ممنوعیت اعلام کرده و اینکه رشته‌های اختصاصی برای دختران مانند کشاورزی و مهندسی مغایر با ارزش‌های اسلامی و افغانی است. البته این مسئول زمان مشخصی هم برای باز شدن درهای دانشگاه روی دختران اعلام نکرده، اما با انتقاد از پوشش دختران و زنان در دانشگاه گفته: «به دانشجویان دختر گفته شده بود که حجاب کامل را رعایت کنند، ولی نشد. آنها مثل اینکه به عروسی بروند، لباس به تن می‌کنند.»همشهری